Maden İşletmelerinde Açık Ocak Tenör Kontrol Programı
Maden projesi başlangıcından itibaren kazı sürecinde cevheri mümkün olan en temiz şekilde pasadan ayırıp stoklamak için gereken veriyi toplarken yapacağımız işi “tenör kontrol programı” olarak tanımlayabiliriz. Tenör kontrol (Grade control) programını maden jeoloji bölümü icra eder. Bu çalışmalardan elde ettiği sonuçlarla ocaktaki cevheri göstererek üretimi yaptırır ve cevherin sınıflara ayrılmasını sağlar. Maden jeoloji bölümünü jeologlar, formenler, sondörler ve numuneciler teşkil eder.
Sondajlar sonrası arama projeniz modellendi, işletmeye evrildi, herşey oldukça güzel, orada bir cevher varlığından eminsiniz. “0” kilometre, her işletme başlangıcında cevheri bir ucundan yakalayıp verimli bir şekilde işlemek iştahıyla kolları sıvadınız, tertemiz bir madene hazırsınız! Sanırım tam burada “deneyimli” jeolog ve madencilerin yüzü ekşimeye başladı. Evet, gerçekten hiç kimse böyle problemleri ön göremezdi, doğa bir ders daha vermek adına sizi karşısına aldı ve en akılcı hamleyi yapmanızı bekliyor.
Ayrıca aşağıda verilen makalelere de göz atmanızda fayda var.
Cevher modeli veya belirli kabuller üzerinden üretim planlaması yapılmış projelerde kazı süreci devam ederken ekibin en isabetli şekilde cevher ve pasayı ayırt etmesi gerekiyor. Bu konuda kazı (Maden işletme) ekibinin maden jeologlarının yönlendirmelerine ihtiyacı var. Maden ekibinin duraksız devam eden kazı çalışmaları arasında, maden jeoloji bölümünün hızlı ve hatasız biçimde cevheri gösterip üretimi gerçekleştirmesi için önceden yapılmış sondajlardan ve modellemelerden daha fazlasına ihtiyacı var. Tenör/kalite kontrol programı ile, haritalama, örnekleme ve modelleme gibi bir çok işin bir sistem ile devam eden süreç içerisine entegre edilerek, cevherin temiz bir şekilde kazılarak stoklanması gerekiyor. Buna ek olarak, tesise beslenmek (veya satışı yapılmak) üzere bekleyen cevherin tonaj ve tenör / kalite oranlarının anlık olarak takibinin yapılması önemli. Devam eden işletme faaliyetleri arasında belirlenen sürelerde bunları yapmak için jeologlar ve numuneciler ahenk içerisinde hatasız gerçekleştirmeli.
Tenör kontrol çalışmasına liderlik edecek jeologun ekibini iyi tanıması, tüm takım arkadaşlarının sorumluluklarını bilmesi, zamanı geldiğinde kişilerin bayrağı öz denetimle devralması gerek. Tenör kontrol çalışmasında hangi pozisyonda olursanız olun “zaman, ihmal, fiziksel yorgunluk” ile sınanacakısnız. Bunlarla başa çıkarak tüm ekibi en iyi şekilde temsil etmelisiniz.
Açık İşletmelerde Tenör Kontrol Programı ve Kat Haritası Neden Gerekli?
Madenciliğin kanunları maalesef başarısızılıklarla yazıldığı gibi, benzer şekilde olumsuz deneyimlerden ders çıkararak yapılan düzeltmeler sonrası cevher kayıplarının önüne geçilebiliyor. Düşünülecek bir çok konu var, sırasıyla ilerleyelim.
- Altın (Au), gümüş (Ag), bakır (Cu) ve benzer bir çok metal gibi cevher minerali içerisinde tenör değerleri gözle tayin edilemeyecek kadar düşük emtialarla çalışıyorsanız,
- Tesise beslemek veya satmak üzere stokladığınız malzemeyi sevk ederken ortalama tenörünü/kalitesini proses açısından bilmeye ihtiyacınız varsa veya istediğiniz tenörde malzemeyi göndermek istiyorsanız,
- Tesisten çıkan ile tesise beslediğiniz tenör uyuşmuyor veya şüpheleriniz varsa, yada satışını yaptığınız tüvenan cevher tenöründe tutarlılık problemleri yaşıyorsanız,
- Cevheriniz modellenirken size tenör kontrol çalışması önerilecek kadar cevher yapınız karmaşık ise,
- Bütçeli ve kurumsal çalışma isteğiniz veya şirketinizin halka arzı söz konusuysa,
- Önemli: İşletmeler, başlgangıcıyla birlikte haliyle en yüksek geliri elde etmek adına yüksek tenör / kalite olan (High Grade) zonlardan üretime başlamak isteyecek. Buna ek olarak bunun sürdürülebilir olmasını hedefleyecek ki yatırım başlangıcı harcamalarından kaynaklı açığa bir merhem olsun. Bir sorun yaşamak istemiyorsanız sağlıklı bir tenör kontrol süreci geliştirerek başlayabilirsiniz.
- Değişken aralıklara sahip 8-10 cm çapında silindirik kayaç numuneleri üzerinden yapılan analiz ve yorumlarla oluşturulan modele güvenip direkt olarak üretime girmeyi düşünmeyin. Birileri bu süreci takip etmeli.
- Açık işletmelerde kazı planı başta yapılır ve olağan dışı durumlar söz konusu değilse ana plan, üretim esnasında değiştirilemez. Dolayısıyla akışta olan kazı sürecinde, cevher kütlesini veya tenörünü tayin ederken sorun yaşıyorsanız vakit kaybetmeyin.
Bu maddelerden herhangi biri veya birkaçı size tanıdık geliyorsa, açık işletme üretimi için kat (Zemin) haritalaması ve tenör kontrol programı nasıl yapılır inceleyelim.
Temel Düşünce
Tenör kontrol programı (Kalite kontrol programı) yeraltı işletmelerinde ve açık işletmelerde farklı süreçlerle uygulanmakta. Bu yazımızda açık işletme tenör kontrol programını işleyeceğiz. Cevherleşme türüne, cevher kütlenizin konumuna ve cevher içindeki tenör dağılımına göre tenör kontrol programınızı baştan belirleyip optimize etmelisiniz. Bu yazıdan edineceğiniz bilgi her ne kadar size fikir ve ilham verse de bir uzman görüşü almadan tenör kontrol programınıza karar vermeyin.
Cevherleşmenize uygun bir tenör kontrol programı seçmek ve süreç geliştirmek ciddi bir deneyim gerektirir. Başta cevherleşme türünüze jeoloji biliminin el verdiği ölçüde hakim olmalısınız. Projenizde elde ettiğiniz sonuçları iyi değerlendirmeli ve cevher üretiminde önceden yaşadığınız sorunlardan ders çıkarmış olmalısınız. Cevher geometrisi ve cevherin yerleşim şekli tenör kontrol programında seçeceğiniz metodu belirleyecek. Zira seçeceğiniz metot zaten bir iş yükü getirecek, bu iş yükü ve edinilecek detay gerekenden fazla veya az olmamalı. Kullanacağınız metot hangisi veya hangileri olursa olsun kat haritalaması adımı kesinliklikle yapılmalıdır. Tenör kontrol çalışmalarında kanal (Hat) örneklemesi, stok sahası örneklemesi, patlatma delikleri örneklemesi olmak üzere 3 farklı yöntemden birini veya birden fazlasını aynı anda kullanabilirsiniz. Aşağıdaki tabloda asgari düzeyde kullanılacak yöntemler kısaltmalarla verilmiştir.
İşletmeye başlamadan önce deneyimli uzmanlarla toplantılar yapmanız ve üretime başlamanız, tüm üretim sürecinin sağlığı açısından faydalı olacaktır. İşletmenizde süregelen çalışmalarınızla belirli bir seviyeye ulaşmış olmalısınız, yine de bir miktar daha verim artırma olasılığını değerlendirmek adına yine bir uzmana danışmanız faydalı olabilir. Periyodik aralıklarla (Yıllık, aylık, haftalık) ton başına düşen örnek miktarı sayınızı tutmalısınız. Bununla birlikte beslediğiniz veya sattığınız tonaj ve tenörü, elde edilen son ürün verileriyle karşılaştırın. Nerede doğru nerede yanlış yaptığınızı temel olarak anlayabilmek adına ton başına düşen tenör miktarı sayısı ile karşılaştırma sonucunu birlikte değerlendirin. Bu değerlendirmeden çıkan tutarlılık sonucu yüksek ise karar kıldığınız tenör kontrol programı, olması gerekendir.
Prosedürü adım adım irdeleyerek, diğerlerine nazaran daha fazla itina gerektiren ve en meşakkatli örnek üzerinden, “hat örneklemesi” ile tenör kontrol prosedürü üzerinden gidelim. Bu örneği taslak alarak diğer türdeki cevherleşmelerinizde kullanacağınız tenör kontrol programını tasarlamanız daha kolay olacaktır.
Açık İşletmelerde Tenör Kontrol Prosedürü ve Kat Zemini Haritalama
Açık işletmede birim zamanda çıkarılan tonajın fazla olması dolayısıyla insan kaynağı ve ortaya çıkarılması gereken işin miktarı da büyük oluyor. Maden kazı bölümü çalışılan kotta cevher üretimini tamamladıkça, açılan alan ve yakınları için üretim bütçelerini esas almak suretiyle daimi bir organizasyon sağlayacaktır. İşletmede başat aktörler olan maden kazı ekibi (Açık işletme ekibi) ve maden jeoloji ekibi bünyesindeki hemen hemen tüm personelin birbiriyle bir çok tür ve katmandaki iletişimi söz konusu. Zira herkes kendine tanımlanan sorumluluğu en kısa sürede tamamlayarak bir an önce sonraki adımı icra edecek arkadaşlarının önünü açmasını hedefliyor olacak. Bu bir ekip işi ve bu işin akış içerisinde sorunsuz gerçekleşmesi için doğru iletişim ve uyum gerekli.
1. Cevher Üretimini Özetleyerek Başlayalım
Konumuzun sonucuyla direk bağlantılı ve eş zamanlı devam edecek bir süreç olan üretim kazısı ve yönlendirmesine kısaca değinelim. Açık işletme tenör kontrol programından aldığımız sonuçlarla elde ettiğimiz cevher üst işareti (Mark Up) ve haritalara göre üretim kazısını yine aynı hatlar üzerinden yürütüyoruz.
Patlatma sonrası kat planı sınırları içerisinde tavan taşı tarafından başlayarak, standart genişlikte ve hatlara paralel şekilde kazıyı sürdürüp, kazı dilimleri üzerindeki cevherli bölümleri stoklarda ilgili alanlara, pasayı da yığınlarına ayırıyoruz.
Yataydaki kazı dilimleri genişliği genellikle, hem ekskavatörün rahatlıkla oturacağı hem de her hat arasını ikiye bölmek üzere 5m (2.5m+2.5m) seçilir. Her 2.5 metre kotlarında bir üretim katı tamamlanır ve cevher üst işaretlemesi (Mark up) yapılır. Bu cevher üst işaretlemelerini tenör kontrol çalışmalarına göre icra edeceğimizden, her 5 metre kotta bir tenör kontrol çalışması tamamlanır. Tüm bu işlemler çalışma verimliliği gözetilerek mümkünse farklı kotlarda aynı anda icra edilir. Cevherleşmenizin tenör dağılımı, işletmede kullanacağınız makine ve işletme planınızı göz önünde bulundurarak katlara ve dilimlere bağlı periyodik üretim çalışma metrajlarını başta belirlemek üzere farklı değerlerde kullanabilirsiniz. Açık işletmede pasa ve üretim kazısı, çoğu zaman birden fazla katta, sürekli olarak devridaim halinde farklı hatlarda devam eder. Bu süreç devam ederken aynı anda da üretimi tamamlanmış hatlar hazır hale geldikçe açık işletme tenör kontrol programı devreye alınır. Her üretim veya tenör kontrol hattı, hat doğrultusu olarak seçilen eksendeki ortak x veya y koordinatı ile adlandırılır. Üretimdeki tüm personel ile bu hat isimleri üzerinden iletişimi sağlamalısınız.
2. Çalışma Planı Yapalım, Kadroyu Kuralım
Gerek açık işletme kazı amiri ile maden jeoloji bölümü amirlerinin iletişimi, gerek üretimi yaptıran/yönlendiren numunecileriniz (Spotter) “üretim kayıtları” ve yaptığınız gün içi toplantılarıyla açık işletme gündemine her daim hakim olmalısınız. Üretimi tamamlanmış hatlar ve açık işletme ekibinin organizasyonu esas alınarak, kazı ekibi amiri tarafından gelecek talep ile maden jeoloji bölümü her daim hazır olmalıdır. Belirttiğimiz gibi süreç içerisinde herkes ocağın durumundan ve birbirinden haberdar olacağı için zaten yeterli süre öncesinden sahanın ne zaman boşa çıkacağını kestirebiliyor olacaksınız. Maden jeoloji bölümü amiri olarak, açık işletme kazı amiri ile kısa bir toplantı yaparak, kaç hat tenör kontrol hattını tamamlayacağınıza karar vermelisiniz. Halihazırda sahaya anlık hakim olan bölümünüz formeni (Ustabaşı/Foreman) veya numunecilerinden (Numuneci/Spotter) de son durum hakkında bilgi alarak, kadronuzu hem üretime hem de tenör kontrol ekibine yetecek şekilde oluşturmalısınız. Tenör kontrol çalışması esnasında fiziksel olarak yorulan personelinizi dinlendirmek veya yemek saatlerinde işe ara vermemek üzere üretime yönlendirip değişiklikler yapacağınızı da unutmayın. Çalışma esnasında işin herhangi bir şekilde sekteye uğraması zincirleme bir çok olumsuzluğu beraberinde getirecektir, bu sebeple öngörülerinizi geliştirmek adına sürekli olarak deneyimlerinizi ekibinizle birlikte masaya yatırın ve çözüm önerilerini değerlendirin.
Hava durumu tahminlerini sürekli takip edin, açık işletme zeminini ve yapılacak işleri etkileyeceğini öngörmek pek de zor değil. Hava durumuna göre personelinizin giyiminden, ocakta geçireceği süreye kadar sağlığını düşünerek kontrolü sağlayın, ocakta yapılan işlerde personelinize refakat ederek empati kurun ve koşulları değerlendirin. Tenör kontrol çalışma saatlerini hava durumuna ve planladığınız hat miktarına göre yasal çerçeveler içerisinde erken başlatabilir veya geç saatlere sarkıtabilir, resmi tatil günlerine kaydırabilirsiniz. Burada ekibinizin memnuniyetini esas alın. Ayrıca açık işletme kazı sürecini takip ederek personel izinlerini düzenlemeniz, sonraki tenör kontrol çalışmalarında oluşacak çalışan ihtiyacınız açısından oldukça önem arz ediyor. Personelinizin konsantrasyonunu etkileyecek unsurları göz ardı etmeyin, zihninin rahat olması herşeyden önemli, gerekiyorsa az personel ile çalışın iş uzasın, fakat hiçbir şekilde iş güvenliğini ve yapılacak işin sağlığını ikinci plana atmayın.
Sahaya çıkmadan önce kısa bir toplantı ile görev dağılımını yapın, harita-ölçüm bölümü ile sahaya inip hat kazıklarını çakacak personeli vakit kaybetmeden gönderin. Sonrasında malzemeleri taşıyacak, lojistiği sağlayacak, üretimi yapacak ve diğer işlerden sorumlu personeli belirleyip hazırlıklara başlayabilirsiniz. Bu aşamada size formeniniz oldukça yardımcı olacak, eğer herhangi bir nedenle kendisi o gün orada olmayacaksa birini düşünün. Tenör kontrol çalışma gününü, koşulları ve malzeme hazırlığınızı takip etmeniz açısından bir “tenör kontrol çalışmasına başlama formu” yaratıp dosyalamanız ileride işinize yarayabilir.
3. Ön Hazırlıkları Yapalım, Sahayı Teslim Alalım
Tenör kontrol çalışmalarında sürekli kullandığınız bir takım araç, ekipman ve sarf malzemeleri bulunmakta. Bunlar için bölümünüz ofislerine yakın korunaklı bir alana, bir köşeye ihtiyacınız var. Bu malzemelerin başında; ilk yardım çantası, jeolog çekiçleri, kurşun kalem, silgi, sekreterlik, haritalık, log ve haritalama formları, ispirtolu kalem (Permanent marker) şerit metreler (>20m), 2 farklı renkte sprey boya (fosforlu pembe ve fosforlu yeşil), numune torbaları, numune çanakları, hat kazıkları, balyoz gelmekte. Bunların dışında litolojinize ve ihtiyacınıza uygun seçilecek; hava üfleme motorları (Yaprak toplama / üfleme makinesi), pnömatik/elektrikli kırıcılar, kırıcı uçları, hava hortumları, kompresör, avuç taşlama makinesi, seramik kesici disk, numune arabası gibi ihtiyacınıza uygun belirlenecek ekipmanlar bulunmakta. Ayrıca sahada uzun süre kalacağınızı unutmayın; soğuk / sıcak içecek, termos ve gerekiyorsa hazır gıdayı yanınızda bulundurun, gerekli lojistik desteği sağlamak adına belirli sürelerde araç göndererek ihtiyaçlarınızı giderebilirsiniz.
Açık işletme ekibi tarafından teslim alınan sahada çalışma süreniz boyunca izinsiz hiçbir kimseyi içeri almayacak şekilde alanı barikatlayın / şeritleyin. Tenör kontrol çalışması konsantrasyon ve dikkat gerektiren bir çalışma olup dikkatinizi dağıtacak tüm unsurların önüne geçmek adına teslim aldığınız saha sınırları içerisinde elinizden gelen en katı önlemleri alın, artık sınırların içerisi tümüyle size ait bir çalışma sahası. Mümkünse en işlek cephede bir levha üzerinde, çalışma sahanızdaki ekipman gereklerini ve kuralları belirtin. Bu levhayı deponuzda saklayarak her tenör kontrol çalışmasında kullanabilirsiniz.
4. Hat Izgarası (Grid) Oluşturalım
Tenör kontrol ve üretim çalışmalarında kullanmak üzere, proje başında belirlenecek, tüm ocak planında her katta kullanacağınız bir yatay ızgara (Grid) oluşturmamız gerekiyor. Bu ızgara tıpkı hat örneklemeleri ile ilgili yazımızda olduğu gibi ana cevher doğrultusu baz alınarak belirlenmeli. Ana cevher doğrultusu tam kuzey-güney veya doğu-batı değil ise döndürülmüş bir grid ve model oluşturmalıyız. Bunu yapmamızın birkaç nedeni var. Bunların başında tenör kontrol çalışması esnasında sahada kat haritasını yaparken milimetrik haritayı çapraz kullanmak yerine, eksenlerinden birini baz alarak hatları işlemek; ve cevher göstericilere/numunecilere (Spotter) bu harita üzerinden üst işaretleme (Mark up) ve üretim yapmalarını sağlamak. Dolayısıyla ızgarayı oluşturduktan sonra sahada uygulanacak cevher üst işaretlemeleri (Mark up) de bu ızgaraya göre belirlenen koordinatlarla sahada işaretlenmiş olacak ve kazının ilerleme doğrultusu bu hatları takip edecek. Unutmamak gerek ki, ana cehver doğrultusuna dik örnekleme ve üretim yapma isteğiyle oluşturacağımız bu ızgarayı kaynak model güncellemesinde doğrudan kullanamayabiliriz.
İşletme için kullanacağımz harita projeksiyon türünü ve hassasiyetini seçip (3 derece/6 derece vs.), cevherleşme için bir sefere mahsus belirleyeceğimiz bir orta nokta, ve bu noktaya göre istediğimiz ızgarayı (grid) döndüreceğimiz açıyı belirlememiz gerekiyor. Birbirine paralel hatlarınızın aralıklarını belirlemek için cehver modelinizi bir uzmanın incelemesi faydalı olacaktır. Fakat genelde 10’ar metre aralıklı hatlar kullanılmak üzere üretim 5’er metre aralıklı dilimlerle gerçekleştiriliyor diyebiliriz. Bunu baz alarak cevher orta noktanızı belirleyip, her katta ızgara koordinatlarınızın son 2 hanesinde, 10 ve katları halinde isimlendirecek şekilde hatları belirleyebilirsiniz. Bunları tamamladıktan sonra artık cevher gösterici numuneciler, harita-ölçüm bölümü, işletme kazı ekibi ortak olarak üretimi ve tenör kontrol çalışmasını bu ızgara üzerinden konuşacak. Seçtiğiniz projeksiyon koordinatları çeşitlerine göre 7 ve 6 haneli olduğu için iletişimde kullanmada zorluk çekiliyor. İletişimde pratik olması açısından, ızgaranıza ait koordinatların mümkünse son 4 hanesini hat ismi olarak telafuz etmeniz ve haritalarınızda kullanmanız oldukça işinizi kolaylaştıracaktır.
Belirlenen orta noktayı (Referans noktası) ve döndürme açısını bir yere kaydedin, maden etrafı sondajlarınız ve proje incelemeniz yanı sıra modelleme işlerinde bunlara ihtiyacınız olacaktır. Pratik koordinat döndürme için bir çok GIS bulunduğu gibi basit bir excel dosyası da kullanabilirsiniz.
5. Hatları İşaretleyelim, Hat Kazıklarını Çakalım
Planlanan çalışma öncesi vakit kaybetmeden harita-ölçüm bölümü personeli ile görevli numuneci teslim alınan saha içerisindeki hatları çakmak ve ızgarayı oluşturmak üzere sahaya intikal etmeliler. Saha içerisine düşen hat başlarını son 2 hanesi 10 ve katları olacak şekilde işaretleyip, üzerine koordinatları yazılan kazıkları bu noktalara balyoz yardımıyla çakın. Her hat üzerinde en az 20’şer metre aralıklarla son 2 hanesi 10 ve katları olan işaretlemeleri de yapıp kazıkları çakıp, kazıkların üzerine ispirtolu kalemle koordinatları ve kotu mümkün olduğu kadar uzaktan (3m) okunur şekilde yazın. Kullandığınız eski kazıklar üzerinde mümkünse karalama yapmayın, sahaya çıkmadan önce müsait zamanlarda zımpara makinesi ile önceki yazıları silin.
6. Hatların Gerekli Bölümünü Kazıyarak Gözleme Hazır Hale Getirelim
Ekskavatör kovasının tırnaklarına geçirilip zincirle sabitlenen portatif bir demir levhayı, ekskavatörleriniz için ortak kullanılacak ölçüler ile kaynakçıya yaptırabilirsiniz. Tenör kontrol bıçağı olarak adlandırdığımız bu aparatın çalışma öncesi ekskavatörün kovasına monte edilmiş olması gerekiyor.
Numuneciler ekskavatörü yönlendirerek, hatlar üzerinde çakılı kazıklar arasında kalan alanı 1’er metre genişlikte, tüm hat boyunca açtırmalılar. Hat açma işlemi taze kayayı görene kadar zemini düz bir şekilde kazımaktan ibaret olup, eğer zemin kırılamayacak derecede sert ise bu bölgeler için ekskavatörden yardım istenebilir. Bu işi gözetleyen numuneci özellikle cevherli zondaki kazıma yığınılarını özenle ayırmalı ve işaretlemelidir. Tenör kontrol çalışması sonunda istiflenen bu malzeme cevher stoğuna taşıtılacaktır.
7. Kazıması Yapılan Alanı Temizleyelim
Kazıma işlemi ilerledikçe, numuneciler belirli güvenli mesafeden takip etmek suretiyle hatları basınçlı hava üfleme ekipmanıyla temiz hale getirirler. Bu işlem yüzeyi temsil etmeyen kayaç parçalarını ve tozları uzaklaştırmak için yapılır ve hat başından sonuna doğru her hat için tek yönde gerçekleştirilir. Yaprak üfleme makinesi veya kompresör hortumu ucuna yapılacak ucu büzülmüş metal bir aparat kullanabilirsiniz.
8. Hatları Metreleyip Haritalama ve Loglama için Hazırlayalım
Devam ediyorsa, kazıma işlemini güvenli mesafe uzaklıkta takiben metreleme işlemi yapılır. 2 numuneci tarafından kazıkların arasına metre gerdirilir, üçüncü numuneci hassas şekilde her 1 metre üzerine zeminde hatta dik en az 1 kol boyu uzunlukta pembe sprey boya ile metreleri işaretler. Her 10. metreye gelen aralıklarda aynı sprey boya ile zemindeki çizgiyi uzatarak üzerine çember çizer. Hatlar metrelendikten sonra hızlıca jeologa bilgi verilir.
9. Örneklenecek Aralıkları Belirleyip İşaretleyelim
Jeolog hızlıca sıradan hatları baştan sona gezer, bunu her hat için en az 2 kere yapmasında fayda var. Kat haritası yapacağınız milimetrik kağıtları ve sektreterliği de yanınızda bulundurun. Hatlar üzerinde yürürken cevhere giriş çıkış noktalarını mümkünse milimetrik kağıtta hızlıca oluşturacağınız ızgara üzerine işleyin. Bu aşamada jeologun yapması gereken esas iş örnekleme aralıklarına karar verip yeşil sprey boya ile örneklenecek hattı hat boyunca uzunlamasına çizmek. Buradaki önemli nokta, örneklenecek alanı belirtmek adına numunecilerle olan iletişiminizi, sprey boya zemine işlediğiniz bir takım işaretlerle yapmanız. Sorulacak her soru veya oluşan belirsizlik, tenör kontrol çalışması düzenini zincirleme olarak etkileyerek çok ciddi vakit kayıplarına sebep olacaktır. Bu sebeple jeologlar ve numuneciler ahenk içerisinde geliştirilen en güncel çalışma metodunu benimsemeli ve ahenk içerisinde çalışmalarını sürdürmeliler. İşaretlemelerin hatasız olduğu kabul ederek sorgusuz bir şekilde tüm sürecin icra edilmesi önemlidir, bu sebeple jeolog hatasız iş yapmalıdır.
Hat üzerinde örneklenecek aralıkları belirleme mantığı sondaj, kanal, hat, ayna gibi örneklemelerle hemen hemen aynıdır. Sırasıyla maddeler halinde gitmemiz daha açıklayıcı olacak, adımları sırasıyla yapmanız işinize hakimiyetiniz arttırarak tüm kaygılarınızın önüne geçecektir.
- Litoloji sınırları bölmede kullanılacak ilk kriterdir. Hat boyunca yürüyerek tavan taşı ile cevher kontağını, sonrasında cevher ile taban taşı kontağını uzun çizgilerle kontakları gösterir şekilde bölün. Burada cevher sınırlarınız net değil ise üst katlardan elde ettiğiniz deneyimle takibini sağladığınız cevher niteliği taşıyan potansiyel litoloji sınırlarını doğrultuları boyunca işaretleyin. Birbirine paralel ve araları pasa olan zonlar (“Domain”, “shoot”, alan veya ana cevher yapısı) var ise bunlara giriş çıkışları belirlemek ve örneklemede bölmek için zemine önceden belirleyeceğiniz bir işaretleme yapın.
- Ana cevher yapısı veya zonlar içerisinde önceden tespit ettiğiniz kayda değer bir tenör farklılığı gözlenen litoloi var ise bunun da aynı şekilde yeşil sprey boya ile sınırlarını çizin. Tam tersine, ana yapı içerisindeki kısır fazları veya düşük tenörlü mercekleri gözlemsel olarak ayırabiliyorsanız bu litolojileri de bölün.
- Hemen ardından, ocak planınızın boyutu ve cevherleşme etrafı olası alterasyon zonundan cevher edinme olasılığınızı da göz önünde bulundurarak zonlara giriş ve çıkışlardan birkaç metre önce ve sonra “örnek başlangıcı” ve “örnek sonu” işaretlemelerinizi yapın. Bunu yaparken, aynı hat üzerinde kesikli (aralarda pasa olan) örnekleme yapacaksanız, ilk adımdaki zonlara ayırdığınız gibi örnek başlanıcı ve örnek sonlarını isimlendirebilir, numaralandırabilirsiniz. Örnek olarak, tavan taşından itibaren yürümeye başladınız, ilk zondan önce belirlediğiniz örnek başını “ÖB1”, yürümeye devam ettiniz cevherden çıkıp taban taşına geçip birkaç metre yürüdükten sonra “ÖS1”, taban taşı içerisinde örneklemeyeceğiniz “pasa” içerisine yürüyüp tekrar diğer zona giriş yaptınız ve aynı şekilde “ÖB2” ve çıkarken “ÖS2” işaretlemeleriyle örnek aralıklarını belirttiniz.
- Bu adım aslında proje başlangıcında cevherleşme dinamiklerini ve bütçenizi gözeterek belirlemeniz gereken maksimum ve minimum bölme aralık metrajını belirleyerek oluşturacağınız bir standarda dayanıyor. Bir çok faktörün değerlendirilmesi gereken bu konuda bir uzmana danışılarak karar verilmesi önemlidir. Cevherleşme özellikleriniz enine devamlılığı yüksek ve “yüksek tenörlü cevher mineraliniz” gözle görülebilir cinsten ayırtlanabiliyor ise bölme aralığını mümkün oldukça uzun tutabilir ve örnek sayısını düşürebilirsiniz. Fakat cevher elementiniz cevher kayaç içerisinde gözle görülemeyecek halde veya tonda gram boyutlarında ise bölme aralığınızı asgari düzeyde tutmanız daha uygun olacaktır. Burada kaynak ve rezerv raporlama standartlarına uyumluluk sağlamanız gerekiyorsa bu konuyu da göz önünde bulundurarak aralıkları asgari düzeyde tutmanız gerekebilir. Kimi zaman hedef tonajınız, dolaysıyla kullanacağınız ortalama ekskavatör kova büyüklüğü de bu artırmanıza olanak verebilir. Örnek vermek gerekirse hidrotermal kökenli damar tipi bir altın cevherleşmesi (tonda gram ölçeğinde) için bölme aralığı standartlarını maksimum 1.5 metre, minimum 0.5 metre, optimum 1 metre olarak kullanabilirsiniz. Başka bir örnek vermek gerekirse, masif sülfit (VMS, Sedex, Skarn gibi türlerde) halde bulunan kurşun, çinko veya bakır cevherleşmeleri için maksimum aralığı ana sülfit zonu kalınlığı kadar (kimi zaman 2 metre veya daha fazla) tutabilirsiniz. Önceki adımlarda sınırlarını belirlediğiniz örneklemelerin içinde şimdi bu standartlara göre bölmeyi yaparak örnek sayınızı optimize edin.
- Metrelemedeki her bir metre aralığı kullanılacaksa, hat boyunca zeminde düz aralıksız yeşil çizgi çekmeniz, ”burayı her metrenin bir örnekle temsil edileceğini” numunecilere iletmek adına yeterli olacaktır.
- Eğer örnekleme için metre aralıklarında da bölme yapıldıysa (Örn: 1.5 metreden 2.3 metre arasına 1 örnek) hat üzerinde devam eden düz çizgiye ek olarak, yeşil sprey boya ile 1 metreden fazla uzunlukta hatta dik örnek sınırları işaretlenir. Proje başlangıcında belirleyeceğiniz bir yönde, çizginin bir ucuna hat başlangıcından itibaren tuttulan ölçüm değeri yazılır. Bu metrajlar tenör kontrol hat loguna metrajların girilmesi için size fayda sağlayacaktır.
- Bölme işlemini tamamlandıysa, jeolog veya yardımcı personel tenör kontrol logu için hazırlıklara başlayıp sahada işaretlemesi tamamlanmış metre aralıklarını loga işleyebilir.
- Numuneciler, hat üzerinde örneklenecek aralıkları belirtmek üzerine çizilen çizgi üzerinde kırma ve örnekleme işinin yapılması gerektiğini bilmelidirler. Bölünen aralık içerisindeki kayaç sertliği, karışma olasılığı gibi istisnai durumlarda aralığı temsil eden bölümlerden örneklemeyi devam ettirmek adına çizgi dışına çıkabilirler. Bu sebeple inisiyatife mahal vermemek adına, kırılması zor alanı örnekletmeye çalışmaktan ziyade, jeolog aynı noktayı temsil eden daha kolay kırılabilecek kırıklı alandan çizgiyi geçirmelidir.
- Bu adımda ekibi işe dahil edip önünü açmak son derece elzemdir, zira işin bu noktasından itibaren kalan bölümü zaman alıcı ve yorucudur. Mümkünse tenör kontrol çalışmasından önce, üst katlardaki örneklemelerden, haritalardan faydalanarak cevher aralıklarını veya potansiyel bölgeleri ve büyük fayları not almasında fayda vardır. Bunu ufak bir not kağıdına kroki olarak işleyebilir de, tümüyle jeologun deneyimiyle alakalı bir durum.
10. Hazır ve Temiz Zemini Havadan Fotoğraflayın
Örnekleme için kırma öncesi hatlarınız açık ve temizken, sahayı mümkünse en detaylı şekilde bir “drone” ile havadan fotoğraflayn. En kötü ihtimalle uygun yüksek bir gözlem noktasına çıkarak çalışmayı fotoğraflayın. Bu fotoğraflarla büyük resmi göreceğiniz için modelleme açısından çok kritik bilgilere sahip olacaksınız. Cevher üzerindeki atımlar ve cevher geometriniz başta olmak üzere bir çok bilgi kafanızda net bir şekilde oturacak. Bir jeolog olarak, ocaktaki cevherleşme üzerindeki hakimiyetiniz artacak, daha verimli tenör kontrol çalışmaları ve üretim faaliyetleri gerçekleştireceksiniz.
Bunun yanı sıra fotoğraflar üzerinden kazı ekibi ve numuneci / cevher gösterici (spotter) personelinizle faydalı üretim toplantıları gerçekleştirebilirsiniz. Tüm kata ait yüzey fotoğrafını kat tamamlandıktan sonra birleştirerek kendiniz ve arkadaşlarınız için çok özel deneyimler elde edebilirsiniz. Fotoğrafları sunucu altında uygun formatta kaydetmeye özen gösterin. Modelleme aşamasında kata ait tel kafes (dtm/wireframe) üzerine kaplama yaparak yapısal yorumlayabilir, çizimlerinizi detaylandırabilirsiniz.
11. Kat Haritasını Yapalım
Örnekleme adımından da anlayacağınız üzere, haritalama aslında örnekleme aralıklarını belirlemeyle başlasa da, jeolog hariç tüm takımın sahada atıl beklemesini istemezsiniz. Bunun önüne geçebilmek adına ilk birkaç hattın örnek aralıklarını hızlıca belirleyerek haritalamayı sonraya bırakıp ekibinizin de bir yerden başlamasını sağlamalısınız. Tenör kontrol çalışması içerisinde jeologun sahaya hakim olması ve değişen topoğrafyaya rağmen hatlar üzerinden sahaya hakim olarak haritadaki unsurları hızlıca işlemesi gerekiyor. Bu noktada, ilk tenör kontrol çalışmalarınızdan sonra tüm bu prosedürü baştan sona tekrar okumanızın oldukça faydalı olacağını da hatırlatalım.
Tenör kontrol programı ve üretimin temelini yapacağınız kat haritası teşkil edecek. Hatasız bir şekilde bu haritalamayı icra etmek için bunun ne işe yaradığını anlamak adına üretim sürecine de hakim olmalısınız, bunu ilgili yazımızdan takip edebilirsiniz. Kat haritalaması temel bir jeoloji haritası olup santimetre hassasiyetinde icra edilmelidir. Kat haritalamasında kesinlikle karalama yapılmamalı, üst üste çizgiler çekilmemeli, gereksiz nitelendirmeler yapılmamalı, gereğinden fazla sık simgeler kullanılmamalıdır, örtü altındaki cevher sınırları net ve sade olmalıdır. Milimetrik kağıt üzerine yapacağınız kat haritalamasında işleyeceğiniz ana unsurlar;
- Cevher damarı ve diğer mineralizasyon zonları sınırları,
- Faylar ve ölçebiliyorsanız o noktada doğrultu/eğimi,
- Hat başlangıçları ve hat bitişleri koordinatları,
- Şev dibi ve yol sınırlarıdır.
Milimetrik haritanızı organize ederek mümkünse cevherleşmeyi kağıt ortasına alacak şekilde ızgaranızı (grid) sığdırın. Herşeyden önce, sayısal hat isimlerini (Seçiminize göre ortak olan X veya Z koordinatı olarak) milimetrik harita sayfasında çizgi üzerine paralel şekilde, haritanın mümkün olan en üst bölümüne işleyin, diğer eksende belirlediğiniz hat başlangıcını da işaretleyerek işaretlediğiniz bölüme yazın. Özellikle geniş ocaklarda veya işletmenin üst kotlarında mecburen birden fazla milimetrik kağıt kullanacağınız için bu gridi belirlerken 3 boyutlu dijital ortamda ocak planından faydalanın. Sahaya inmeden en iyi planlamayı yaparak mümkünse hatları hangi koordinatlardan başlatacağınızı tespit edin ve haritalama kağıdını en verimli şekilde kullanmak için hazırlık yapın. Unutmayın, bu haritaları numuneci personel, üretim üst işaretlemelerinde ve üretim kazısında kullanacak. O sebeple kesikli haritaları mümkün oldukça cevher kütlesini kağıdı ortalayacak şekilde yapın. Hat başı koordinatlarını, son 2 hanede 10 ve 10’un katları olarak başlatmanız tenör kontrol logunu girmede ve örnekleme kontrolünde oldukça yardımcı olacaktır, ayrıca hat koordinatları işlenirken numunecilerden özellikle bu koordinatlara kazık çakmalarını isteyin, haritayı işlerken hatlara olan hakimiyetinizi oldukça artıracaktır. Milimetrik harita üzerinde kullanacağınız hassasiyet önem taşıyor. Genelde 4 cm’lik (4 Kalın kare) uzunluğun 10 metreyi temsil edecek şekilde kullanılması faydalı olacaktır (1/250). Cevher kütleniz içerisinde üretim tenör grubu sık değişmiyor ve mineralizasyon oldukça kalın ise bu ölçeği daha da küçültebilirsiniz.
Hat başlarını belirlediniz ve haritaya işlediniz. hatları baştan sona yürüyerek milimetrik harita üzerinde bu unsurları noktalar halinde işaretleyin. Bir önceki tenör kontrol çalışmasındaki hattın devamını yapıyorsanız 2 hattın arasında yapısal bir unsur gözlenmediyse çizgi çekerek birleştirin. Emin olmadığınz yerleri dozer, ekskavatör, belki greyder marifetiyle tabanı kazıtarak gözlemleyin. Fay unsurlarını numuneciler üretim anında diğer katlarda veya önceki hatlarda tespit ettiklerinde bunu jeologlara bildirmeliler, hatta yerinde göstermeliler. Bu gibi unsurları jeologlar vakit kaybetmeden 3 boyutlu dijital ortamdaki projeye eklemeli, tenör kontrol modelini güncellerken kullanmalıdır. Haritada oluşturduğunuz alanların içine denk gelen litoloji ve yapısal unsur simgelerini kullanarak belirtin. Gereğinden fazla sık simge kullanmayın. Haritanın üzerine tenör kontrol programı sonucunda üretim üst işaretlemeleri gelecek ve üretim bunlarla gerçekleştirilecek. Kat haritalarını ofis ortamında tarayın veya tarama amaçlı fotoğraflayın, tenör kontrol modeli oluştururken baz alacaksınız.
12. İşaretlenen Aralıklarda Örnekleme için Kırma İşlemini Yapalım
Jeologun örneklenecek aralıkları işaretlemesini (Yeşil boya ile çizilen) takiben yine güvenli bir mesafe geriden kırma işlemi gerçekleştirilir. Numuneci bunu pnömatik veya elektrikli bir kırıcı ile gerçekleştirebildiği gibi, ekskavatör yardımıyla da bunu hassas biçimde gözlemleyerek yaptırabilir. Kırma işleminde kırılan kayacın yer değiştirmemesi için gereken yapılmalıdır, aksi takdirde örneklemenin doğru yeri yansıtmaması söz konusu olacaktır.
13. Tenör Kontrol Logu Metre Aralıklarını Yazalım
Aslında tüm tenör kontrol çalışması sürecinde jeologa yardım olması gereken bir personelin belirlenmesi gerekiyor. Özellikle bu adımda olmak üzere tercihen formen, ya da deneyimli numuneci (belki deneyimli stajyer) olan bu yardımcı personel, jeologun işini oldukça kolaylaştırarak karmaşanın önüne geçecektir. Jeolog temizlenen tüm hatları başta gezerek, örneklenecek alanı işaretleyip takımın önünü açarken, jeologun belirlediği yardımcı personel de, her hat için ayrı oluşturulacak “açık işletme tenör kontrol logu” formlarında ana başlıkları doldurur. Her hat için jeologa hat başı koordinatını ve örneğe başladığı metrajı sorarak teyit alarak aynı forma işler. Sonrasında yardımcı personel dikkatli bir şekile log metre aralıklarını forma işlemeye başlar.
Bunu yaparken, jeologun belirttiği hat başı koordinatını yazdığı ilk satırda “From” sütununa “0” (Sıfır), jeologun örnekleme için ilk çizmeye başladığı “örnek başlangıcı” metresini de “To” bölümüne yazar, “örnek numarası” sütununda karşılık gelen satıra “-“ (Kısa çizgi) çeker. Akabinde tüm hatları sırasıyla başlangıcından sonuna kadar gezerek yerdeki bölünen aralıklardaki metrajları tek tek forma işler. Yani örneklemenin başlatıldığı metreden itibaren örneklenecek tüm aralık metrajlarını form üzerindeki ilgili satırlara işleyerek, jeolojik gözlemi işlemeye hazır hale getirir. Hatlarınız düz ve aynı doğrultuda gidiyor ise (veya düz kabul ediyorsanız) form üzerinde başlangıç koordinatı dışındaki satırlara koordinat girmenize gerek yoktur.
14. Kalite Güvencesi / Kalite Kontrol (QA/QC) Numunelerini Ekleyelim
“Kalite güvencesi / kalite kontrol” olarak adlandırılan ve genelde piyasada bir takım yanlış anlaşılmalara sebebiyet veren prosedürümüz aslında oldukça basit bir işleyiş. “Kalite kontrol” söz dizimini “tenör kontrol” ile karıştırmamamız gerekiyor. Buna ek olarak “yalnızca bu prosedürü gerçekleştirerek”, JORC, NI 43-101 veya diğer CRIRSCO üyesi standartları sağlamış olmuyoruz.
Hat üzerinde tüm aralıkları log formuna doğru girdiğinize eminseniz, alacağınız örnekleri sayarak hangi örneklerin aralarına “kalite güvencesi / kalite kontrol (QA/QC) numunelerini” ekleyeceğinizi belirleyebilirsiniz. Genelde periyodik ve cevher olduğunu düşündüğünüz aralıklara denk getirmeyi planladığınız toplamda 3 çeşit QA/QC uygulaması bulunmaktadır. Kalite güvencesi protokolü tahmin edeceğiniz üzere projenize ve şirketinizin ihtiyacına göre dizayn edilmesi gereken bir süreç. Değişkenlik göstereceğini başta belirterek, genelde bu örnekleri ve hangi periyotlarda uygulanması gerekliliğini sıralamak gerekirse;
- Değerini öneden bidiğiniz sertifikalandırılmış standart numune (Standart); ardışık 30 numunede bir,
- Aynı cevher aralığının aynı şekilde 2. Kez örnekleyerek olan çift örnek (Duplicate-şahit numune) alımı; ardışık 50 numunede bir,
- Cevher elementinizin içinde bulunmadığı önceden bilinen boş örnek (Blank), isteğe bağlı olmakla birlikte her hat sonuna konulması uygundur.
Tenör kontrol çalışması bittiğinde yardımcı personel “tenör kontrol logu” formu üzerinden örnek sayımını yaparak numunelerin araca yüklemesini kontrol edecektir. Log aralıkları ve örnek numaralarını girdikten sonra her hat için toplam cevher örneği (çift örnek sayısını unutmayın) ve sonradan ekleyeceğiniz kalite kontrol numune sayısını forma işlemeyi unutmayın. Numuneleri laboratuvara sevk etmek üzere araca yüklerken kalite güvencesi numunelerinizi (Standart ve boş örnekleri) sevkiyata dahil edin.
Tenör kontrol logunuza örnek numaralarını arada boşluk bırakmadan girin. Artık metreler arasına denk gelen örnek numaralarını netleştirmiş oldunuz.
15. Numune Torbalarını Yazalım ve Örnek Aralıklarına Çanakları Yerleştirelim
Tüm bu işler devam ederken kırılmış aralıklara, yani örnekleme talep edilen yeşil boya ile işaretlenmiş her bir örnek aralığının ortasına 1 adet gelecek şekilde numune çanakları (Gastronom küvet) konulur. Numune çanaklar yeterli değil ise diğer hatlarda boşaltılan çanaklar içlerine hava üflenerek yeni hatlara taşınır.
Tenör kontrol çalışması öncesi müsaitken, numunecilerin eldeki numune fişlerinden müsait ilk numaradan başlayarak belirli miktarda örnek torbası yazması sahada kolaylık sağlayacaktır. Ofiste veya sahada sıralı numaralanmış torbalar sırasıyla dolan çanakların altlarına bırakılır. Duruma göre bu torbaları doğrudan örneklerle doldurabilirsiniz, koşulları değerlendirere jeolog en uygun kararı verecektir.
16. Hat Aralıklarını Örnekleyelim
Numuneciler hızlı ve dönüşümlü şekilde zaman zaman jeolog çekicinden de yardım alarak yeşil boyalı hatlar üzerinde belirlenen aralıklardaki kırılmış numuneleri çanaklara doldururlar. Üretimde, tenör kontrol çalışmalarında, stoklamada, sondaj örneklemede ve diğer arazi çalışmalarında elde ettikleri deneyim ve cevheri tanıma melekeleri edinmiş olmaları bu adımdaki en kilit unsur. Numuneciler, çizgi üzerinde belirlenen aralıkları çizgi boyunca temsil edecek derecede eşit miktarda kayaç parçasını çanaklara koymalılar.
Alışmış bir göz olarak dokusal farklılıklarla görece elde ederecek aralık içerisinde belirli kümelenmiş nispeten kolay yerleri örneklememelidir. Ayrıca kırılan numunelerin başka aralıklara sıçrama olasılığını da göz ardı etmeden aralıktaki litolojiyi gözetleyerek numune almalıdırlar. Etrafta bir kamyon trafiği varsa oluşan toz ve ses (Yola yakın örnekleme esnasında oluşabilecek konsantrasyon bozukluğu) ile bunun örnekleme sağlığını etkilememesi için önlem alınması, yolların sulanması veya kısa süreliğine sevkiyatın durdurulması faydalı olacaktır.
Çanakların içerisine konulacak numune miktarı mümkünse 5 kg sınırını geçmemelidir, optimum seviye 2.5 kg olarak belirlenmelidir. Bunun için kırılmış zeminden, aralık boyunca HQ çaplı karotun maksimum yarısıymış gibi aralıksız numune alınmalıdır.
17. Tenör Kontrol Logunu Yapalım
Tenör kontrol logu fomunun ana başlıklarını ve tüm hatlarda bölme yaptığınız metreleri seçtiğiniz yardımcı işledi, şimdi bunu kontrol edip hızlıca jeolojik gözlemlerinizi forma işleme vakti. Farklı türde ihtiyacınıza göre belirleyeceğiniz bir form yaratabilirsiniz, sahada pratiklik açısından başarılı bir örnek form üzerinden adım adım gidelim:
- Örnek numaraları ve aralık başlangıç-bitiş metrajları yardımcınız tarafından girildi veya siz aradan çıkardınız,
- Aralıkta geçilen ilk ve ikincil litolojiyi işaretleyin, sürekli aynı litoloji devam ediyorsa ilgili aralıklarda pratik olmak adına formdaki kutucuklar üzerinde yukarıdan aşağıya çizgiyi çekebilirsiniz.
- Gözlenen alterasyonu ve mineralizasyonu da yine litoloji seçiminde olduğu gibi aralıklara ait satırlara işleyin, yorumlar bölümüne de not düşmek istediklerinizi yazabilirsiniz.
18. Numuneleri Torbalayalım, Sahayı Terk Edelim
Jeologun son gözlemi sonrası vereceği işaret ile, numunciler çanaklardaki kayaç parçalarını yazılı numune torbalarına sırasıyla doldururlar. Bu işi yapacak numuneciler hızlı olmak açısından kendi içlerinde organize olabilirler. Akabinde başka numuneci fişlerin sabit nüshasına örneklerin hangi aralıklara ait olduklarını yazarak, fiş numarasını koparıp torbaya atarlar. Devamında torbaların ağızları bağlanarak numuneler sevkiyat aracına alınır.
Numuneleri toplarken yapacağımız en ufak atlama veya bir örnek kaybı bütün tenör kontrol çalışmasını şüpheye düşürebilir. Bu sebeple her zaman kullandığımız bir otokontrol mekanizması, bir alışkanlığımız olmalı. Buna iyi bir örnek vermek gerekirse, dolu numune torbalarını toplama her hat için sıradan ve ayrı ayrı yapılır. Bir hattın numuneleri toplanmadan diğerine geçilmez. Haliyle numune torbalarını birden fazla kişi araca getirir, ilk getirenin görevi aracın kasası başında bekleyerek, ondan sonra her numune getirenin söyleyeceği numune sayılarını toplamaktır. Araç başındaki kişi log formlarında yazan toplam numune sayısını teyid eder ve bir sonraki hatta geçilir. Herhangi bir hatada tüm hat numuneleri yere sıralanır, eksik belirlenir ve giderilir. Jeolog, tenör kontrol çalışmasının sonlandığını söylemeden, sahanıza izinsiz kimseyi özellikle son bölümde dahil etmeyiniz. İyi niyetle de olsa numune taşıması esnasında oluşabilecke ufak bir hata uzun gün sonu yorgunluğun da etkisiyle büyük kargaşaya dönebilir.
Sahaya getirdiğimiz tüm malzeme ve çöplerin yanı sıra tenör kontrol numunelerini dikkatli bir şekilde toplayarak sahayı terk edeceğiz. Tenör kontrol sandığının eksikleri giderilmeli ve bu aşamada “tenör kontrol çalışması tamamlama formu” adı altında bir nüsha doldurulmalı. İş güvenliği açısından numune taşırken sınırlarınızı ihmal etmeyin. Her bir numunenin ortalama 3-5 kg arası olacaktır, kimi zaman yüzlerce örneği araca yüklemeniz söz konusu. Yüklü aracı açık işletme gibi kaygan zeminde kullanırken dikkatli olmalısınız, ayrıca söz konusu yük miktarının fren mesafenizi doğrudan olumsuz etkileyeceğini unutmayın.
Hatları açtırırken cevherli bölümleri de kazıttınız. Bu bölümlerden oluşan malzemeyi / öbekleri de ilgili stoklara veya özel olarak örneklemek için belirlediğiniz alana taşıtmayı unutmayın.
19. Tenör Kontrol Çalışması Sonrası Ofis Çalışması
Tenör kontrol çalışmalarında elde ettiğiniz formlardaki verileri sunucu ve depolama alanınız altında saklamalısınız. Kat haritanızı taratmalı ve tenör kontrol logunu dijital tablo dosyasına (Excel) girmelisiniz. Tespit ettiğiniz faylanmaları modeli kesmek amacıyla 3 boyutlu dijital projenizde tanımlayarak kaydetmelisiniz. Kat haritalarınızı taradıktan sonra yine 3 boyutlu dijital projenizde katta gözlenen cevher sınırlarını çizerek analiz sonuçları gelmeden hazır etmelisiniz.
Analiz sonuçları gelmesiyle birlikte tüm modeli göz önünde bulundurarak “kat üst işaretlemelerini (Mark up)” üretim haritası üzerine işleyip, cevher sınırları işlenmiş log evraklarıyla birlikte numunecilere üretimi yönlendirmeleri için vereceksiniz. Tenör kontrol modelini güncelleyip kat üretiminizin ortalama tenörünü hesaplarak stokladığınız malzemeyi değerlemiş olacaksınız. Döngünün bu ve bundan sonrası “üretim” aşaması olduğu için açık işletme üretimiyle alakalı yazımızda detaylı bir şekilde anlatılacaktır.
Maden arama, modelleme, işletme ve iş geliştirme deneyimlerinizle yazıda konu edilenler örtüşebilir, çözüm teşkil edebilir. Fakat işiniz özelinde birçok etkenin farklı sorunları beraberinde getireceğini unutmayın. Bu sebeple, potansiyeli en verimli şekilde kazanca dönüştürmek için tüm verileri bir arada değerlendirmek üzere uzman danışmanlardan destek alınız.
Yazılar hakkında merak ettikleriniz, teknik destek ve danışmanlık için iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz.
GMRTC Maden Arama & Modelleme & Üretim Teknik Danışmanlık
İstanbul - İzmir - TÜRKİYE
İLETİŞİM
Sitemizden alıntı ve kopyalama yapmadan önce info@gmrtc.com adresiyle iletişime geçebilirsiniz.
SİTE HARİTASI
GMRTC (www.gmrtc.com) internet sitesindeki tüm unsurlar (yazılar, yorumlar, videolar, görüntüler) aksi belirtilmedikçe GMRTC ürünüdür ve ilgilenen yatırımcılara, profesyonellere ve öğrencilere fikir vermesi amacıyla yayınlanmaktadır. Süreciniz içinde gelişebilecek herhangi bir detay, bu sitede ilgilendiğiniz konuyu etkileyecektir; bu sebeple doğacak zararlarınızdan GMRTC (www.gmrtc.com) sorumlu değildir. Verilen bilgilerle fikir edinmeniz, karar almadan önce tüm verilerinizle uzmanlara danışmanız önerilir.