Karbonat Kayaçlarda SedEx - MVT - Karstik Cevherleşmeleri
Ortadoğu ve Balkanlar, tarih boyunca maden zenginlikleri tespit edilen ilk bölgeler olmuştur. İnsanlığın ihtiyaç duyduğu temel gereçlerin hammadde ihtiyacının giderek arttığını düşünürsek, çinko (Zn), kurşun (Pb), bakır (Cu), demir (Fe) gibi stratejik öneme sahip element kaynakları da hızlıca tüketiliyor. Bu yazıda, başta Zn-Pb (Ag, Cu, Fe vd.) olmak üzere Anadolu ve Orta Doğu örnekleriyle sedimanter deşarj (Sedimentary Exhalative – SedEx), Mississippi vadisi tipi (MVT), ve bunlardan sonra ikincil gelişen karst dolgusu yataklarının benzersiz özelliklerini keşfedeceğiz.
Uyarı: Sağ alttaki “ayarlar” butonuna basarak video kalitesini en iyi hale (1080p) getirebilirsiniz. Mevcut ayarlarınız veya bağlantı hızınız dolayısıyla video kalitesi ön seçiminiz, okuma ve detayları görmekte zorluk çekmenize sebep olabilir.
Konu Kesitleri
Aşağıdaki başlıkları madde numarasıyla videodan da takip edebilirsiniz, ilgili konu başlığının bulunduğu noktada videoyu durdurup bölümü tekrardan izlemeniz, detaylarla tekrardan değerlendirmeniz faydalı olacaktır. Videonun hızını düşürerek daha verimli sonuçlar elde edebilirsiniz.
Ayrıca aşağıdaki makaleleri de incelemeniz faydalı olacaktır.
Başlangıç Notları
- Karbonat kayaçlarda oluşmuş SedEx – MVT – Karst Dolgu yataklanmalarının Orta Doğu’daki prototipleri baz alınmıştır. Balkanlardan Uzak Doğuya uzanan kuşak boyunca aynı tip yataklanmalar benzer örnekleri sunacaktır.
- Tüm model ölçeksizdir. Daha rahat anlaşılması için açılma tektoniği üzerinden bölgesel olarak SedEx-MVT gösteriminde cevherleşme sayısında, boyutlarında ve faylanmada kabartma uygulanmıştır.
- Oluşum modelinden, mevcut haline gelene dek hazne levha haliyle bir çok farklı yönde basınca maruz kalacaktır, sonuç olarak cevherleşme trendi bir doğrudan ziyade kıvrımlar halinde görülecektir.
- Volkanosedimanter veya volkanojenik masif sülfit yataklanmaları hakkında teorik bilgiye sahip olmanız, gösterimi yapılacak model üzerinde ekstradan büyük farkındalıklar sağlamanıza yardımcı olacaktır.
1. Toroslar - Güneydoğu Anadolu - Zagros (İran) süturuna yaklaşık paralel trendlerle konumlanan SedEx - MVT - Karst Dolgusu Cevherleşmelerinin kökenini anlayalım
- Devoniyen-Permiyen arası dönemde okyanus tabanı açılmasıyla incelen kabukta, normal faylanma ve riftleşme boyunca gelişmişlerdir.
- Volkanosedimanter veya volkanojenik masif sülfit yatakları içerisinde anılırlar.
- Tuzlu suların okyanus tabanının altındaki magmatik aktivite ile temas ederek metalleri çözüp, 50-200 santigrat arası hidrotermal çözeltiler (H2S ile) halinde geliştirdiği yataklardır.
- Bu cevherleşmelerden stratiform olan SedEx, stratabound ve açık boşluk dolgusu olan MVT ile sıklıkla karıştırılır.
- Trend içerisinde farklı konsantrasyondaki ilksel oluşum metal yığışımları bölgesel ölçekte doğrultu boyunca kümelenme sunar.
- Günümüze gelene dek cevherleşmelerin bulunduğu levhanın uğrayacağı kıvrımlanma sonucu kümelenme doğrultusu haliyle yerini eğrilere bırakacaktır.
- Zenginleşmelerin okyanus tabanı ortamlarında olması SO4 içeren bileşiklerin de miktarını artıracaktır.
2. SedEx, siyah bacaların (Black smoker) üfleyerek oluşturduğu bulutlar halindeki sülfürlü metal bileşiklerinin okyanus tabanı karbonatlarının üzerine çökelmesiyle oluşur.
- İlksel oluşumlardır, istiflenme yapıları, kısmi katmanlanma gösterirler, masif sülfit halde zenginleşirler.
- Yataklanma özelinde oransal olarak mineral zonlanması rahatlıkla gözlenir.
- Mineral zonlanmasını konseptinize oturtmanız, keşif için oldukça yön gösterici olacaktır.
- İstiflenme yapılarını, farklı fazlara/katmanlara ayıran karbonat, barit ve benzeri arakatkıları gözleyebilirsiniz.
- Oksitli/Hidroksitli cevher mineralleri gözleniyorsa, cevherleşme yeraltı suyu ile başka boşluklara kısmen taşınmış olabilir.
- Derin deniz hidrotermal çıkışlarının, sülfürlü metal üfleyen siyah bacaların günümüzde çekilmiş görüntülerini izlemeniz süreç hakkında ilham verici olacaktır.
3. MVT ise, faylanma, riftleşme ve benzeri açık boşluklara nüfuz eden sülfürlü metal yoğun hidrotermal akışkanlar ile oluşur, ilkseldir.
- İlksel oluşumlardır, faylanma, çatlak ve boşluklara yerleşirler, masif sülfit halde zenginleşirler.
- Yatak genelinde mineral zonlanmasını takip etmek güçtür.
- Hidrotermal boşluk dolgusu olarak, primitif tip volkanojenik masif sülfit yatakları gibi davranırlar.
4. İlksel cevherleşme haznesindeki metalin yeraltı suyu ile çözülüp, yine yeraltı suyunun oluşturduğu boşluk ve odacıklara taşınmasıyla karstik dolgu zenginleşmeleri oluşur
- Karst dolguları ele alındığında, kütleler oldukça karakteristik geometriye ve sınırlara sahiptirler.
- Sondaj sıklığınızın yetersiz olması sebebiyle bu geometriyi yüzeyden tespit edemeyebilirsiniz. Burada fark yaratan, kütle çeperlerini incelemek olacaktır. Zira nispeten küçük ölçekte cevherleşmeler için sondajları sıklaştırmanız gereksiz ekstra maliyet teşkil edecektir.
- Kütleler düzensizdir, kimi zaman farklı genişlikte kırıklara (Grike/gryke) yerleşmiş, kimi zaman büyük karstik odaları kısmen doldurmuş halde gözlenir.
- Stratigrafiyle yaşını kestirmek mümkün değildir, zira mesozoyik istifin hemen altında örnekleri vardır.
- Cevher kütlesini oksitli ve karbonatlı mineraller teşkil eder.
- Mikro ve kriptokristalin; simitsonit, serüzit, zinkit, hidrozinkit içerirler, hematit ve demir oksitler baskın rengi verir, anglezit gibi sülfatlar eşlik eder.
- Sondajlarla tespiti zor olmasa da, geçilen oksitli minerallerin karot verimleri oldukça düşük olacağından, tenör kestirimi yapmak çoğu zaman güvenilir değil.
- Boşluk çeperlerinde gelişen kalker, kalsit, aragonit gibi kabuk/zar tespit edebiliyorsanız netleşmeniz açısında faydalı olacaktır.
- Karst oluşumunu videolarından inceleyerek, oldukça kendine has özelliklerine dair edineceğiniz bilgi tüm aşamalar için size fayda sağlayacaktır.
5. Sondaj Planlama, Modelleme ve Üretim Çalışmaları için cevherleşme türünü belirlemek elzem
- Cevherleşme yapılarını tanıyalım, geometrisini, mineralojik farklılıkları ve mineral zonlanmasını tanıyalım.
- İlk oluştuklarında; SedEx yatay bir elipsoide, MVT dik duran elipsoid veya raptiye şeklinde bir kütleye, karstik oluşumlar ise kendilerine has boğumlu kovan benzeri bir geometriye sahip olacaktır.
- Devamlılık göstermeyen cevherleşmenin tespiti veya konum şablonu oturtarak potansiyel yeni keşiflerin yapılması söz konusu olabilir, örnek senaryoyu inceleyin.
- Bu kuşaktaki Geç Paleozoyik yaşlı olan söz konusu cevherleşmelerin önemli bölümü, Alpin orojenezi ile levhaların çarpışması sonucu günümüze dek derinliklere doğru itilmiş, şu ana dek tespit edilen belirli kısmı ise kıvrımlanma ile yüzlek verebilmiştir.
- SedEx ve MVT keşfi için Jeofizik yöntemlerden (IP/Res) faydalanılması mümkündür. Buradaki handikap, bu cevherleşme türlerine ait alterasyon halelerinin kontrast yaratmada etkisinin azdır, cevherleşme boyutu küçük ise hat aralarında kalarak ıskalanabilir.
- Özellikle örtü istif kalınlığı ve yatımı gibi bir çok jeolojik çalışma, seçilecek yöntem ve hat doğrultuları planlaması için değerlendirilmeli, derinlerde beklenen cevherleşmeler için jeofizik metotlar çalışmayabilir.
- Cevherleşmelerin karbonatlı kayaçlarda bulunması nedeniyle bölgede birçok karstik yapının jeofizik kesitlerinde gözlenmesi normaldir. Mevsimsel koşullara bağlı veya bağmsız yeraltı su seviyesinin de etkisiyle su, kil, oksitli mineral içerikleri anomali olarak karşınıza çıkacaktır. Burada oluşturacağınız konsept üzerinden bu parazit anomalileri ayıklama şansınız düşük de olsa mevcut.
Örnek Senaryo: SedEX - MVT - Karst Araması
Maden arama faaliyetleriniz için prototip senaryodur, doğada bu kadar mükemmel gelişmesinden çok benzerlikleri doğru yorumlamayı tercih edin. Tüm parametreleri değerlendirerek uzmanlar yardımıyla karar vermeniz sizi sonuca ulaştıracaktır.
- Örnek olarak, mevcut haliyle yatay stratiform SedEx merceğini tespit ettiniz,
- Birden fazla SedEx cevherleşmelerinin sunduğu hat boyunca daha alt kotlarda dike yakın ve hat doğrultusuna yaklaşık paralel MVT kütlelerini,
- MVT doğrultularına düşük açılarla fark gösteren yine dike yakın karstik iskelet/boğum yapılarını görebildiğiniz Karst dolgusu cevherleşmelerini görebiliriz.
3 farklı türdeki cevherleşmeden emin olduğunuz tür üzerinden bu şablonu uygulayarak arama stratejinizi geliştirebilirsiniz, levhanın blok halde yön değiştirmediğini, kendi içerisinde de sünümleneceğini unutmayın. Bilinçli ve güvenilir veri edinmeli, tüm verileri bir arada değerlendirmelisiniz.
ÖNEMLİ
- Trend boyunca birbirine yakın konumlanmış cevherleşmeler için genellikle ilk keşfedilen tipte olduğu varsayılır. Yanlış da olsa, cevher çıkarılmaya devam ediliyorsa ihmal edilebilir, elinizdeki kaynağın dışında bir potansiyel arama hedefiniz yoksa zaten gereksizdir.
- Cevherleşme türü ve yöresel kökenine hakim olmaktan çok, akılcı ve şanslı olmak Anadolu’nun onbinlerce yıllık tarihinden bu yana hep işe yaradı.
- Herkesten farklı olarak, derinlerdekine erişmek için daha fazlasına ihtiyacınız var.
- Madenciliğin tarımdan farklı olduğunu unutmayın, kaynak işletilir ve biter. Ayrıca işletilmiş madenlerin varlığı, “etrafta daha fazla cevherleşme bulunabilir” demek değildir.
- Maden arama ve geliştirmede elde edeceğiniz verileri 3 boyut üzerinden yorumlamanın ne fark yaratacağını izlediğiniz bu basit modelleme ile kestirebilirsiniz.
- Stratejinizi belirleyin, hedef bölgede en uygun konsepti oturtun, bilinçli veri toplayın, deneyim ve uzmanlıkla değerlendirerek müspet sonuçlara ulaşın.
Maden arama, modelleme, işletme ve iş geliştirme deneyimlerinizle yazıda konu edilenler örtüşebilir, çözüm teşkil edebilir. Fakat işiniz özelinde birçok etkenin farklı sorunları beraberinde getireceğini unutmayın. Bu sebeple, potansiyeli en verimli şekilde kazanca dönüştürmek için tüm verileri bir arada değerlendirmek üzere uzman danışmanlardan destek alınız.
Yazılar hakkında merak ettikleriniz, teknik destek ve danışmanlık için iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz.
GMRTC Maden Arama & Modelleme & Üretim Teknik Danışmanlık
İstanbul - İzmir - TÜRKİYE
İLETİŞİM
Sitemizden alıntı ve kopyalama yapmadan önce info@gmrtc.com adresiyle iletişime geçebilirsiniz.
SİTE HARİTASI
GMRTC (www.gmrtc.com) internet sitesindeki tüm unsurlar (yazılar, yorumlar, videolar, görüntüler) aksi belirtilmedikçe GMRTC ürünüdür ve ilgilenen yatırımcılara, profesyonellere ve öğrencilere fikir vermesi amacıyla yayınlanmaktadır. Süreciniz içinde gelişebilecek herhangi bir detay, bu sitede ilgilendiğiniz konuyu etkileyecektir; bu sebeple doğacak zararlarınızdan GMRTC (www.gmrtc.com) sorumlu değildir. Verilen bilgilerle fikir edinmeniz, karar almadan önce tüm verilerinizle uzmanlara danışmanız önerilir.