SIKÇA SORULAN SORULAR

Madencilik sektöründe ağzımızdan düşmeyen fakat ne anlam ifade ettiğine emin olmadığımız bir çok terim bulunuyor. Tekliflerde, raporlamalarda sıkça karşılaşılan konular da bunlara eklenince okuduğumuz metni anlamak iyice zorlaşmakta. İşte bu gibi durumlarda aşağıda önceden sorulmuş sorulara verilen cevaplar problemi tanımlamanız için işinize yarayabilir.

1. Kaynak nedir? Rezerv Nedir?

"Kaynak", keşfi yapılmış ile arama çalışmaları arttıkça keşfinin yapılacağı toplam metadır, cevherleşmedir. Kaynak içerisindeki keşfi yapılmış belirli bir seviyenin üzerinde güvenilirliğe sahip meta da "rezerv"dir. Devamı için rezerv raporlama kodlarını inceleyebilirsiniz.

2. JORC ve NI 43-101 nedir? Ne için vardır?

Maden arama faaliyetlerinde elde edilen sonuçları, kaynak ve rezerv durumunu açklamada kullanılan raporlama standartlarıdır. Avustralya (JORC), Kanada (NI 43-101), Türkiye (UMREK), vd. madenci ülkelerde ilgili kurumlar, yoruma açık bu verilerin sunumunu yatırımcının doğru ve objektif biçimde bilgilendirilmesini sağlamak amacıyla yönetmeliklerle kontrol altına almaktadır.

3. JORC, NI 43-101, UMREK ve benzeri raporlamaları neden önemsemeliyiz?

İtibarlı profesyonel kurumlara bağlılığı ve kurumlarca yaptırıma tabi olan uzmanlar tarafından oluşturulan, kurumların belirlediği standartları gözeterek yazılmış raporlardır. Raporda imzası bulunanlar konularında belirttiklerinin güvenilirliğinden sorumludur.

4. Cevher Nedir? Her zenginleşme cevher midir? Sınır nedir?

Sizin için değerli olan “taş” olarak tanımlayabiliriz. Teorik olarak ekonomik olmasa da her mineral zenginleşmesi cevherleşme olabilir. Sınır, tümüyle “hesapladığınız fiyatlar” üzerinden size istediğinizi kazandıracak ekonomik seviyeye ulaşıp ulaşamadığıdır. Raporlarda çok düşük tenörlü zenginleşmeler hakkında “cevher” yazıldığında yadırgamayın, sorgulayın, yakın gelecekte ekonomik değere ulaşabilir.

5. 3 Boyutlu bilgisayar destekli dizayn programlarını her seviyede jeolog kullanabilir mi?

Kullanabilir, öğrenip kullanmalıdır. Gençler sosyal medyada olsun, FPS oyunlarında olsun çok daha komplikeleri yapıyorlar zaten. Günümüz koşullarında ayrıcalık değil, personelinize eğitim desteğini verip, sonuç talep edin.

6. “Cevher Modeli” nedir? Neden yapılması gereklidir?

Model, gerçekte olanın istediğiniz dijital ortamdaki 3 boyutlu görüntüsüdür. Gerek arama gerek üretim aşamalarında, yazlnızca kesit ve saha verilerini 2 boyutta çalışmaktan daha fazla hakim olursunuz. Ayrıca karar tek kişiye kalmaz, tüm ekibi olaya dahil edersiniz. Cevher namına neye sahip olduğuz hakkında analitik veriniz olur ve üretim aşamalarını baştan sonra daha en iyi şekilde takip edersiniz.

7. Jeoistatistik ne işe yarar? Nasıl kullanılır?

Belirli uzak aralıklarla yaptığınız sondaj ve diğer örneklemelerin arasında kalan geniş kütleleri noktasal olarak tahmin etmeye yarar. Bu tahmin matematiksel fonksiyonlardan ibaret olup çeşitli türleri vardır, jeologun yorumu esastır. İş her ne kadar bilgisayar üzerinde bitse de sondaj planlarınızdan tutun, örnek sonuçlarını kullanmanıza dek bütün adımlarda bir yol izlemeniz gerekir.

8. “Nugget Effect” denilen şey aslında nedir?

Kimi zaman altın cevherleşmelerinin yüksek tenörlü bölümleri hakkında konuşurken, kimi zaman gözle görülür (Visible) altın tanesi görüldüğünde sarf edilen bu kalıp esasen istatistikte bir terimdir. Variogram grafiğinde mesafenin minimum (0) olduğu noktada variogram ekseni üzerindeki değerdir. Basit olarak dar alandaki rastgeleliktir, gürültü olarak da nitelenebilir. Doğada bir anda yükselen tenör değeri o bölgede bir külçe efektine sebep olabilir.

9. Ruhsatımı satmak istiyorum, hangi teknik unsurları ortaya koyarsam işim kolaylaşır?

Sahadaki tüm önemli görülen noktaların, yüzleklerin, örneklemelerin koordinatlarını, fotoğraflarını, örnek sonuçlarını şüpheye mahal vermeyecek şekilde tutmalısınız. Sondaj yaptıysanız örneklemede şahit olarak kasalarda numune bırakmalısınız ve kasalar içerisindeki metre, takoz, kasa numarası vb. tüm unsurlar silinmeden ve kasa içinde yer değiştirmeden uygun ortamda saklanmalı, fotoğrafları örnekleme öncesi belirli standartta ve net olmalı.

10. Jeoloji maden aramalarında artık neden daha fazla önem taşıyor?

Yüzeyde kısmen veya emaresi görülen cevherleşmelerin keşfi binlerce yıldır yapılıyor. Toprak altında bekleyen cevherleşmelerin tespiti jeolojik bilgi ve bilimin sağladığı deneyimi gerektiriyor. Artık daha riskli arama projeleri söz konusuysa mümkün olan en iyi olasılıklara gitmek ve hedef alanını daraltmak jeolojinin işi.

11. Maden arama sürecinde jeofizik nasıl kullanılmalı?

Jeolojik haritalama ve alterasyon haritalaması veya en kötü ihtimalle ortaya bir cevherleşme uzanımı doğrultusu tespiti yapıldıktan sonra bu doğrultuyu dik kesecek şekilde jeofizik hatları ve düzlemsel detay dizayn edilmeli. Tüm jeoloji ve jeofizik verilerini 3 boyutta inceleyerek bir sonraki aşamaya, sondaj planlamasına jeolog karar vermeli.

12. Uzaktan algılama uygulaması her cevherleşme türü için denenebilir mi?

Uzaktan algılama metodu “çok geniş ölçekte” yapılacak arama safhasının strateji aşamasında kullanılabilecek bir yöntem. Zaman zaman detayda çalışması söz konusu olsa da bölgenin oldukça çorak olması gerekli ki elde edilecek sinyal geri kazanımını size sağlıklı bir kontrast sağlasın. Cevherleşme emarenizi yüzeye yakın veya emaresini yüzeyde beklemiyorsanız, uzaktan algılamanın fayda sağlamasını beklemeyiniz.

13. Karothane (veya benzerleri) gerçekten bu kadar önemli mi?

Arama ve geliştirme gider kalemlerinizin en büyüğü olan sondaj sürecinden alabileceğiniz tüm veriyi "ihmal" olasılığını ortadan kaldırarak "titizlikle" icra etmelisiniz. Karotları incelerken kaçıracağınız bir detay büyük fırsatları görememenize, hatalı örneklediğiniz aralık yatırım kararı ve işletme ile alakalı tüm hesaplarınıza etki edecektir, projenizi satmak istediğinizde ilk bakılacak unsur yaptığınız sondajlara ait karotlar olacaktır. Basit bir kaç neden bile karothanenizin özenli olması gerekliliğini işaret ediyor.

14. “Spreadsheet” ve veri işleme... “Excel” bu kadar değerli miydi?

Madencilik teknik gereği koordinat sisteminde kayıtlı nokta üzerine atanmış verilerle icra ediliyor. Bu da kimi zaman tek bir projenin bile milyonlarca hücre verisi olması demek. Hali hazırda MS Office paketi her bilgisayarda mevcut, Excel bu hücreleri en kolay ve internet üzerinde çok geniş destek potansiyeline sahip uygulama. Bu kadar veri söz konusuyken formüller (fonksiyonlar) ve makrolarla verilerinizi analiz etmek kaçınılmaz, zira jeoloji göreceliliği kullanmayı çok sever.

15. Kurumsallık nedir? Maliyetli midir? Uğraştığıma değer mi?

Kurum, insanlarca oluşturulmuş, ilkeleri bulunan manevi varlıktır. Süslemek isterseniz maliyetlidir. Amaçlarınızı, ilkelerinizi, prosedürlerinizi ortaya koyarsanız kurumsal olursunuz, proje ilerlemesinde anlık haleti ruhiye kişilerin kararlarında mümkün oldukça daha az etkili olur. Örnek olarak, projenizde yaptığınız çalışmalar sonucu prosedürleriniz ışığında 5 sondaja karar verdiniz, 4. adet sonucu olumsuz gelen sondaj sonucu son sondajı yapmama kararı aldınız. 5. sondaj yapılsaydı ne değişirdi acaba, neyse...

16. Kalite yönetim sistemleri ve dokümantasyon ne işimze yarar?

Yapılan işlerin bir yerde adım adım kayıtlı olduğunun çalışanlar tarafından bilinmesi sorumluluklarının net bir şekilde farkında olmasını sağlayacaktır. Sonuç olarak gereksiz inisiyatif almalarının önüne geçerek ihmal, iş körlüğü, iş kazaları olasılığını düşürecektir. Ayrıca işi devralan, yeni başlayan personel için çok iyi bir kılavuz olacaktır.

17. Sunucu (Server, Ağ, Network) üzerinde çalışmanın bir avantajı var mı?

Personelin yaptığı en önemli "iş", elde ettiği, sonuç çıkardığı, bulduğu, kaydettiği verilerdir. Jeoloji verisi edinme, kimi zaman binlerce kilometre yol gitmeyi, kimi zaman çıkılmamış dağlara çıkmayı gerektiriyor. Sunucuya kaydedilen, yedeklenen ve ilgili herkes tarafından üzerinde düşünülen veri ekip çalışmasını kolaylaştıracak kişilere bağlı kalmanın önüne geçecektir, çalışma kalitesi artacaktır. Verilere gereken ihtimamı göstermezseniz o yolu tekrar gidip o dağa kar varken çıkmak zorunda kalabilirsiniz.

18. Personel eğitiminin önemi, Dunning-Kruger Etkisi Nedir?

Konusunda yeterli beceriye sahip olmayan çalışanın, yeteneklerini abartması olarak tanımlanabilir. Herkes hayatının belirli döneminde yaşayabilir. Personel daha yenisiyle daha iyisiyle etkileşime girerek yetersiz olduğuna karar verip kendini geliştirebilir. Eğitim başta olmak üzere, fuar gezisi, sempozyum, şirketler arası misafirlik dışarıyla etkileşim yolları sayılabilir.

19. “Maliyet azaltma” (cost reduction) her tür madencilik için çalışır mı?

Çalışmayabilir. Zira madencilik deneyimlerle ilerleyen bir süreçtir, operasyonunuz büyük boyutlarda değilse ve mineralizasyonunuzu çok uzun süredir tanıyorsanız muhtemelen elde etmiş olduğunuz deneyimle zaten en ekonomik seviyelere ulaşmış olabilirsiniz.

20. Bu saatten sonra “güzel saha” bulamaz mıyız?

Bulabilirsiniz. Mevcut metal fiyatları hatırı sayılır düzeyde artarsa düşük kalitede/tenörde bir çok yatak ekonomik nitelik kazanabilir, buradaki esas konu ne vadede ruhsatı elinizde tutacağınız. Ayrıca yüzlek vermese de jeolojik emareleri kullanarak nispeten riskli denemeler yapabilirsiniz.

21. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde metalik maden potansiyeli ne durumda?

Aktif 3 kıtanın birbirini sıkıştırdığı noktada ülkemiz için öngörülen maden kaynak miktarının düşünülenden çok fazla olduğunu söylemek hayal değil. Tek sorun bu kaynağın derinde, örtü altında olması ve riski göze alabilenler tarafından bulunmayı beklemesi.

22. Haritalama artık gerekli mi? Alterasyon ne alaka?

Haritalama, belirlediğiniz bölgedeki unsurları bir düzlem üzerine işlemekten ibaret. Kastettiğimiz unsur "jeoloji" ise 1935 yılında MTA'nın kurulmasıyla beraber başlayan, akademik ve idari amaçlarla beraber Türkiye Cumhuriyeti'nin hemen her bölgesine ait orta detayda jeoloji haritası bulunmakta. Maden unsurlarını işlemek ise detay haritalarla söz konusu, madeni göremiyorsak cevherleşmeyi çevreleyen alterasyonu iyi tanımak ve haritalamak işimize yarayacaktır.

23. Aradığımız cevherin kökeni bizi ne kadar enterese ediyor?

Arama sahamızın bulunduğu jeolojik kuşağı ve ana yapısal unsurları biliyorsak, beklentimiz olan cevher kökeni ile sahada bu kökene ait genel bilinen model aranabilir. Yapısal, morfolojik ve jeokimyasal verilerin yanı sıra alterasyon haritalaması ile bu kökenin karakteristikleri baz alınarak çeşitli değerlendirmeler yapılabilir.

24. Bulana kadar delmek mi yoksa, bu kadar sondaj yeter demek mi?

Buna ilkeleriniz ışığında karar verin. Kurumsallık size bu konuda yardımcı olabilir.

25. Yeni mezun jeoloji mühendisi işe aldık, ondan ne beklemeliyiz?

Projeyi 3 boyutlu hale getirmesini ve gereken tüm veriyi toplamasını bekleyebilirsiniz. Personelinizden kısa zamanda "girişken" bir jeolog çıkmasını arzulamayın. Altı boş kendini kanıtlamamış özgüven size kaynak, zaman ve personel kaybettirir.

26. Kıdemli jeoloji mühendisi işe aldık, ondan ne beklemeliyiz?

Projenin güvenilirliğini denetlemesini, ihmalin önüne geçmesini, mümkün olduğu kadar dayanaklı halde verileri analiz edip konsept geliştirmesini bekleyebilirsiniz. Verdiğiniz sorumlulukla doğru orantılı yetkilendirme ve güveni sağlayarak çözümde zorlansa da problemi tespit etmesini isteyebilirsiniz.

27. Numuneci görevlendirdik, ondan ne beklemeliyiz?

Normal iş akışının yanında, sorumlu olduğu karothane tertip düzenini sürekli olarak sağlaması.

28. Bir çok sondaj yaptık, karot kasalarını nasıl saklamalıyız?

Karot kasaları içerisinde not edilmiş bir çok bilgi bulunuyor. Kasalar ister polimer ister ahşap olsun zamanla içindeki yazıların okunurluğunu güneş ve nem etkiliyor. Üst üste konulan kasalar zamanla yükün etkisiyle deforme olmakta. Tüm bunların önüne geçebilmek adına sağlam (mümkünse beton) taban üzerine üst üste standart sayıda kasa istiflenip nem ve güneşten korunması için üzerlerine membran çekilebilir. Kasa istif krokisi tutulmalı, mümkünse kasa verileri kabartmalı künyelerle kasalara tutturulmalıdır.

29. Sondajlara bakan jeolog veya sondörlerimden öncelikle nelere dikkat etmelerini istemeliyim?

Kuyu ilerleme raporlarında geçilen sorunlu bölgeleri, su kayıplarını, yapısal unsurları metre aralıklarıyla ihmal etmeden işlemelerini ve jeolog yorumu sonucu sonraki kuyularda söz konusu unsurların hangi metre aralıklarında geçilebileceklerini sondaja başlamadan önce istişare etmeleri fayda sağlayacaktır. Ayrıca bu gibi istişareler sonucu temkinli gitmek yerine kimi zaman normalin üzerinde devirli ve baskılı çalışma olumlu sonuçlar elde etmenize yardımcı olabiliyor.

30. Sahada kaya numunesi alım yöntemi yatırım kararını ne düzeyde etkiler?

Bir kaç metre genişlikteki damar yüzleği üzerinde spesifik bir aralıktan 20-30 cm genişlikte gözünüze kestirdiğiniz alanı örneklemek size sadece o noktadaki mineralizasyondaki rasgele element sorgu sonucunu verir. Damarı/trendi enine hat ile keserek (belki ekskavatör desteği ile) fazları ayırtlayıp örnekleme (sondaj gibi) yapmanız cevher kütlesi hakkındaki en net bilgileri almanıza yardımcı olacaktır. Buna göre sonraki adımlara geçip geçmemeyi kararlaştırmanız daha sağlıklı olacaktır.

Madencilik yatırımınızla ilgili ihtiyacınız, emtianız (Au, Cu, Pb, Zn, Fe, Sb, vd.) ve cevherleşme kökeniniz ne olursa olsun vakit kaybetmeden bize ulaşın, sizi dinleyelim, hedefleriniz için yol haritası çizelim, strateji geliştirip birlikte icra edelim.

Madencilik ve maden arama makalelerimize, sektörde sıkça sorulan sorulara en kısa cevaplara sitemizde bulabilirsiniz.

İLETİŞİM

Sitemizden alıntı ve kopyalama yapmadan önce info@gmrtc.com adresiyle iletişime geçebilirsiniz.

SİTE HARİTASI

GMRTC (www.gmrtc.com) internet sitesindeki tüm unsurlar (yazılar, yorumlar, videolar, görüntüler) aksi belirtilmedikçe GMRTC ürünüdür ve ilgilenen yatırımcılara, profesyonellere ve öğrencilere fikir vermesi amacıyla yayınlanmaktadır. Süreciniz içinde gelişebilecek herhangi bir detay, bu sitede ilgilendiğiniz konuyu etkileyecektir; bu sebeple doğacak zararlarınızdan GMRTC (www.gmrtc.com) sorumlu değildir. Verilen bilgilerle fikir edinmeniz, karar almadan önce tüm verilerinizle uzmanlara danışmanız önerilir.