Açık İşletme Madenciliğinde Üretim

Özellikle metalik emtia ve maden fiyatlarının artmasıyla birlikte, daha önce önemsenmeyen düşük tenörlü mineral kaynakları günümüzde madencilik şirketlerinin iştahını kabartıyor. Bunun yanı sıra yüksek tonajlı sığ cevher kaynaklarını işletirken düzen oturtmak oldukça önemli. İlk yatırım maliyetleri, makine teknolojisindeki devrimler ve daha hızlı cevher üretim olanağı sunan açık ocak işletmelerinin modernizasyonu artık kaçınılmaz. Alaylı madencilerin geçmişten gelen alışkanlıkları, günümüz koşullarında birçok düşük tenörlü kaynağın işletilmesinde yaşanan sorunlar karşısında yetersiz kalabiliyor. Bu nedenle her emtia için boyut fark etmeksizin, modern yöntemlerle mekanize madencilik lüks değil, bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkıyor.

Bu yazımızda, modern açık ocak madenciliğinde sistemli üretimin nasıl yapıldığını adım adım inceliyoruz.

Bilginize: Videonun seslendirmesiz versiyonu için tıklayın. Videonun sağ altındaki “ayarlar” butonuna basarak video kalitesini en iyi hale (1440p 50fps) getirebilirsiniz. Mevcut ayarlarınız veya bağlantı hızınız dolayısıyla video kalitesi ön seçiminiz, okuma ve detayları görmekte zorluk çekmenize sebep olabilir.

Konu Kesitleri

Aşağıdaki başlıkları madde numarasıyla videodan da takip edebilirsiniz, ilgili konu başlığının bulunduğu noktada videoyu durdurup bölümü tekrardan izlemeniz, detaylarla tekrardan değerlendirmeniz faydalı olacaktır. Videonun hızını düşürerek daha verimli sonuçlar elde edebilirsiniz.

Bu makale/video ile beraber incelemenizde fayda var:

Açık işletme madenciliğinin sorunsuz, verimli ve sürdürülebilir şekilde yapılabilmesi için karmaşık bir süreç yönetimini gerektirir. Birim zamanda üretim tonajının yüksek olmasıyla beraber yaşanacak sorunlarla oluşan duruş ve kaybın külfeti düşünüldüğünde, deneyimle oluşturulmuş sistemi önemli kılmaktadır. Bu süreç, arama sondajlarından elde edilen cevher modellerinin analizi ile başlar ve nihai ocak planının oluşturulmasıyla devam eder. İşletme dizaynı, üretim tertibi, tenör kontrol prosedürleri ve verimliliği artırıcı önlemlerle desteklenerek, açık ocak işletmelerinde hem maliyetleri düşürmeyi hem de kaynak üretim verimliliğini artırmayı hedefler. Açık ocakta birbirinden farklı disiplinlerde personelin bir araya gelerek, sistemli cevher üretim döngüsü oluşturabilmesi için adımları sırasıyla ele alalım.

1. Arama – Modelleme - İşletme Dizaynı

Arama sondajlarıyla oluşturulan cevher modeli üzerinden açık işletme ile alınacak bölüm için nihai ocak planı (Pit Shell) yapılır. Cevher/Pasa oranı gözetilerek, düzenli cevher üretim akışının sağlanması amacıyla nihai ocak planı içerisinde etaplar (Stage) oluşturulur.

Cevher modeli oluşturma aşamalarını temel olarak incelemenizde fayda var.

2. Açık İşletme Üretim Kotları Belirleme

Baştan yapılacak toplantı ile belirlenen standartlar doğrultusunda, öncelikle katlar (kot/seviye/RL) baz alınır, her kat için tanımlanan dilimler tek tek kazılarak ocak planı icra edilir. Açık işletme madenciliği terminolojisinde üretim katı/kotu/seviyesi her zaman ayağımızı bastığımız yüzeyin rakım değerini temsil eder, bu rakım her zaman deniz seviyesine göre yükseklik olmayabilir.

3. Üretim Planı Döngüsü Kararlaştırma

Modelleme, açık ocak planlama, harita-ölçüm, üretim ve tenör kontrol ekipleri/bölümleri standartları belirlemek için toplantı yaparak ocak çalışması yönünü ve dilim doğrultularını belirler, “üretim döngüsü” için mutabakat sağlar. Bölümlerin/ekiplerin genellikle temel motivasyonları aşağıdaki gibidir, verilenlerle sınırlı değildir. Fakat cevherleşme türüne ve oluşum dinamiklerine hakim olmak, alınacak kararlar için oldukça büyük önem arz ediyor.

Modelleme: Cevher doğrultu ve eğimini, potansiyel kaynak geliştirme ve arama yönünü gözetir. Ayrıca makina parkındaki kazıcı (ekskavatör, loder, dragline, vb.) kova hacimlerine göre model blok boyutlarını gözetir.
Açık Ocak Planlama: Kaynak konusunda beklentiler üzerinden etap üretimlerini, makina parkına göre üretim kazısı kotlarının/seviyelerinin optimizasyonunu gözetir.
Üretim: Kat yüksekliklerini, dilim genişliklerini, dilimleri çalışma yönünü, destek ve lojistik için ocak içi yol güzergahını ve beklenen eğimi gözetir. Her dilimde kazılar genellikle cevher kütlesinin eğim yönü (Tavan taşından-taban taşına doğru) tarafından başlatılır. Burada ekskavatör kovasının hareket yönü düşünülerek cevher kütlesini mümkün olan en verimli ve temiz şekilde kazması gözetilir.
Harita-Ölçüm: Kullanılacak projeksiyon türünü, uygulanacaksa model döndürmeye göre hat isimlendirmesini gözetir.
Maden Jeoloji: Hat/kanal numuneleme veya patlatma deliklerinden örnekleme gibi tenör kontrol için en uygun yöntemi ve ızgarayı (grid) oluşturmayı, ton başına temsili numune sayısını optimize etmek amacıyla üretim dilim yüksekliğini ve tenör kontrolün temsil edeceği kat sayısını gözetir. Her katta tenör kontrol çalışması yapılmayabilir, ayrıca katın her bölgesinde de tenör kontrol gerekliliği olmayabilir, iş takibini gerçekleştirenler sondajlar ve kaynak model ile bunlara dikkat ederek üretime hız kazandırabilir, model dışı ekstraları ıskalamadan üretime dahil edebilir.

4. Üretim Dilimlerini ve Üretim Yönünü Tayin Etme

Cevher kütlesinin en uzun ve en kısa ekseni belirlenir. Genellikle kısa eksene paralel dilimler; enlem veya boylam (UTM) değerinin son 3 veya 4 hanesiyle adlandırılır. Başta tenör kontrol hatları olmak üzere, aynı hatların dilimleri temsil ettiğini de kabul ederek, üretim için adres niteliği taşıyacak bu dilim adlandırması tüm personel tarafından bilinmelidir. Zor gibi gözüken sistematik işleyişe dair bu terminoloji, süreç içerisinde tüm yönetici, işçi ve yükleniciler tarafından kendiliğinden benimsenerek kısa süre içerisinde faydalarını gösterecektir. Genellikle uzun eksenin yamaç aşağı tarafından ana yol güzergahı verilir ve bu taraftan sırasıyla dilimler kazılmaya başlanır. Genellikle kısa eksenin cevher eğim yönü (Tavan taşı vb.) tarafından başlayacak şekilde dilim kazısı ilerleme yönü tayin edilir ve böylelikle üretim döngüsü başlatılır.

5. Açık İşletme Tenör Kontrol ve Üst İşaretleme (Mark Up)

Üretim kazısı tamamlanan dilimlerde taban için tenör kontrol çalışması gerçekleştirilir. Sonrasında tenör kontrol işlemi tamamlanan alanda delme-patlatma yapılır. Bu esnada tenör kontrol çalışması sonuçları gelen hatlar değerlendirilip üretim “üst işaretleme” (Mark Up) haritası ve dilim bilgileri çıkarılır, cevher göstericiye/numuneciye (Spotter) ve harita-ölçüm bölümüne verilir. Evrakla birlikte cevher gösterici (Spotter) ve harita-ölçüm personeli, patlatması tamamlanmış sahada kaya parçaları, sprey boya, şerit kullanarak üst işaretleme yapar.

Açık işletme tenör kontrol programını incelemenizde fayda var.

6. Cevher Üretim Kazısı

Üretim kazısı her katta yapılan üst işaretleme (Mark Up) ve cevherin eğimi gözetilerek ilgili cevher gösterici personel tarafından yönlendirilir. Ara katlarda üst işaretlemler tekrardan yapılarak üretim devam ettirilir. Üretime hazır hale getirilen bölge için yönlendirilen ekskavatör dilim üzerine çıkar, belirlenen üretim yönü boyunca malzemeyi kazarak kamyonlara yükler. Uygun mesafede duran cevher gösterici (Spotter), operatörün cevherli bölümleri ayırt etmesi için yardım eder. Cevher gösterici, ekskavatörün yükleme yaptığı kamyonlardaki operatöre, taşıyacağı cevheri stok sahasında nereye dökmesi gerektiğini belirtir. Cevher gösterici/spotter/numuneci üretim kazısını yönlendirir, cevherin istenilen tenör kategorilerinde temiz ve dü zenli bir şekilde istiflenmesini sağlayarak üretim için gerekli kaydı tutar.

7. Yapılan Üretime Tenör Değeri Atanması

Tenör kontrol çalışmasından elde edilen sonuçlarla güncellenen “tenör kontrol modeli”nin, üretilen hacmin içinde kalan bölümü üzerinden tenör hesaplanır ve ilgili stokların durumu güncellenir. Tüketilen dilimler sonucu temizlenen alanda alt katlara tekrar tenör kontrol çalışması yapılır ve döngü devam eder.

8. Kapanış Notları

Ocak çalışmasında belirli bir düzen oluştuğunda, farklı katlarda aynı anda birden fazla ekskavatör çalıştırılarak hızlı ve sorunsuz üretim döngüsü devam ettirilir.

Tenör kontrol çalışmasını yürüten açık ocak jeologları, üretime öncülük etmelidir. Cevherleşmeye ve faylanmaya hakim olmalı, cevher göstericileri ve üretim mühendislerini bilgilendirmek için hep bir adım önde olmalıdır.

Geçmişte üretim döngüsü alaylı madenciler tarafından belirli bir düzene bağlı olmaksızın yapılmaya çalışılmaktaydı. Özellikle mekanize madenciliğin tonajı artırması ve mevcut emtia fiyatlarının cevher çıkarma verimini önemli kılması, “tenör kontrol çalışmalarını” lüksten ziyade ihtiyaç haline getirmiştir.

Özetle açık işletmede cevher üretiminin sürdürülebilir ve sorunsuz biçimde yapılıp, kazılan cevherin değerini kaydederek en temiz biçimde stoklanması “Maden Jeoloji Bölümü”nün görevidir.

Au, Ag, Pb, Zn, Fe, Cu, Ni, Cr… Hangi cevheri veya emtiayı üretiyor olursanız olun, tenör kontrol çalışmaları, üretim kazısından son ürüne kadar tüm süreçlere etkin biçimde hakim olmanıza ve yönetmenize olanak tanır.

Maden arama, modelleme, işletme ve iş geliştirme deneyimlerinizle yazıda konu edilenler örtüşebilir, çözüm teşkil edebilir. Fakat işiniz özelinde birçok etkenin farklı sorunları beraberinde getireceğini unutmayın. Bu sebeple, potansiyeli en verimli şekilde kazanca dönüştürmek için tüm verileri bir arada değerlendirmek üzere uzman danışmanlardan destek alınız.

Yazılar hakkında merak ettikleriniz, teknik destek ve danışmanlık için iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz.

İLETİŞİM

Sitemizden alıntı ve kopyalama yapmadan önce info@gmrtc.com adresiyle iletişime geçebilirsiniz.

SİTE HARİTASI

GMRTC (www.gmrtc.com) internet sitesindeki tüm unsurlar (yazılar, yorumlar, videolar, görüntüler) aksi belirtilmedikçe GMRTC ürünüdür ve ilgilenen yatırımcılara, profesyonellere ve öğrencilere fikir vermesi amacıyla yayınlanmaktadır. Süreciniz içinde gelişebilecek herhangi bir detay, bu sitede ilgilendiğiniz konuyu etkileyecektir; bu sebeple doğacak zararlarınızdan GMRTC (www.gmrtc.com) sorumlu değildir. Verilen bilgilerle fikir edinmeniz, karar almadan önce tüm verilerinizle uzmanlara danışmanız önerilir.

Açık İşletme Madenciliğinde Üretim

Konu Kesitleri